|
статииСе залагаме за зголемување на свеста за местото и улогата на математиката во науките, технологијата, наставата, природата и културата.
|
|
имиња на англиски математематичари на македонски јазик
Овде го дискутираме проблемот со изговорот и запишувањето на имињата на англиски математичари во наставата по математика на природно-математичките и техничките факултети, но и во математичката литература на македонски јазик, независно од тоа дали станува збор за книга напишана од македонски автор(и) или, пак, за превод на книга од странски автор(и). Нашата намера е да посочиме разни примери на различни записи на одредени англиски имиња на математичари, избрани главно од учебници по математика, за чие запишување или изговор на македонски јазик постојат дилеми, а никако не ни е цел да направиме комплетен список на тие учебници, ниту да ги критикуваме нивните автори или преведувачи.
Според Правописот на македонскиот јазик ([1]), туѓите имиња се пишуваат со наше писмо, по правило, онака како што се изговараат. Сметаме дека транскрипцијата на имињата треба да се изведува строго според Правописот на македонскиот јазик, секаде каде што е можно. Таа треба да биде што е можно поблиска до оригиналниот изговор на името, притоа заменувајќи ги гласовите што ги нема во нашиот јазик, со наши слични гласови, но и да ги следи правописните правила на македонскиот литературен јазик.
Во историјата на човештвото постојат многу математичари кои озвозможиле да се унапреди нашето сфаќање за математиката. Имињата на некои од нив се составен дел од називи на теореми, некои се спомнуваат како имиња на разни математички објекти, а некои формули ги носат нивните имиња. Овде ќе спомнеме некои англиски математичари чиишто имиња често се среќаваат во математичката литература, а создаваат дилеми во нивната транскрипција на македонски јазик.
Според Правописот, појдовна точка при пренесувањето на англиските гласови треба да биде нивниот изговор, а не начинот на кој се пишуваат. „Според овој принцип англиските гласови треба да се пренесат до звуково најсличниот глас од македонскиот јазик, при што се дозволуваат одредени отстапувања во однос на општите класификаторни параметри на гласовите“ ([1], стр. 179). Имајќи го предвид ова правило, ќе ги разгледаме презимињата (во натамошниот текст ќе пишуваме имињата наместо презимињата) на некои познати математичари.
Кели или Кејли? Во наставата по линеарна алгебра се изучуваа теоремата на Хамилтон-Кели (на пример, [2] стр. 100) која вели дека секоја матрица е корен на својот карактеристичен полином. Во курсевите по алгебра, за претставување операција на конечно множество се користи шема наречена келиева шема ([3], стр. 41) за дадената операција. Во сите книги на македонски јазик, името на познатиот британски математичар Cayley (Arthur Cayley, 1821-1895) досега се запишуваше како Кели. Но дали треба да се пренесе така?
Според [1], стр. 183, англиската графема ay во македонскиот јазик се пренесува како еј, а ey (што се јавува на крајот од името) - како и ([1], стр. 181). Значи, името Cayley треба да се запишува како Кејли. (Името, пак, на американскиот математичар Kelley (John L. Kelley, 1916-1999) авторот на познатата книга „Општа топопологија“, се пишува и се изговара на македонски јазик како Кели.) Според тоа, треба да пишуваме: теорема на Хамилтон-Кејли, Кејлиева шема, Кејлиева алгебра, Кејлиеви броеви.
Баес, Бејес или Бејз? На секој студент што го слушал и полагал предметот веројатност и статистика му е позната формулата за условна веројатност. Во разни учебници таа се пренесува различно: Бејесова формула ([4], стр. 24 и [5], стр. 60), Баесова формула ([6], стр. 45) или како теорема на Бејз ([7], стр. 27). Називот на оваа формула доаѓа од името на британскиот статистичар и филозоф Bayes (Thomas Bayes, 1701-1761).
Според Правописот, како што видовме погоре, графемата ay во македонскиот јазик се пренесува како еј, но што е со тоа es на крајот? Кога стои s на крајот на зборот, таа може да се пренесе и како с и како з, но во случајов најблиску до оригиналниот изговор (ˈbeɪz) би била транскрипцијата бејз (слично како Keyes – Киз, [1], стр. 181). Според тоа, името Bayes треба да се запишува како Бејз. Значи: Бејзова формула, Бејзова теорема.
Њутн или Њутон? Името Newton (Isaac Newton, 1642-1727), англиски математичар, физичар, астроном и филозоф, е сврзано со називите на голем број формули, теореми, закони и др. Во математичката литература на македонски јазик, Newton речиси редовно е пренесувано како Њутн, а присвојната придавка како Њутнов, во согласност со [8], стр. 391.
Сега, со новиот Правопис ([1]), треба да е Њутон, а не Њутн. Тоа го сугерира примерот што е даден со името Clinton - Клинтон (а не Клинтн) ([1], стр. 179), како и Нортон од Norton ([1], стр.189). Имено, според принципот на полесен изговор, „гласовите кои не постојат во македонскиот јазик треба да се транскрибираат со звуково сличен глас или транскрипцијата на македонски да се надополни од англиската пишана форма.“ Значи, сега треба да велиме: Њутонови закони, Њутон-Лајбницова формула, Њутонова интерполациона формула, Њутонов метод итн., без оглед на досегашната практика.
Тајлор или Тејлор? Во курсевите по предметите математика и математичка анализа на техничките и природно-математичките факултети се учи како може еден полином p(x), даден по степените на x, да се претстави по степените на (x- a), каде што a е даден реален број. Добиената формула се вика тејлорова формула за полиноми ([9], II, стр. 138), наречена според Taylor (Brook Taylor, 1685-1731), англиски математичар. Слично, една (диференцијабилна) функција може да се претстави како збир на полином и израз, наречен остаточен член, со помош на тејлоровата формула за функции ([9], II, стр. 140). Исто така, студентите на спомнатите факутети учат за развивање на (диференцијабилна) функција f(x) во степенски ред, наречен тејлоров ред за функцијата f(x) ([9], стр. 140). Во други книги се среќава името Тајлор и називот Тајлоров ред ([10], стр. 37; [12], стр. 252), но и Тејлоров ред ([13], стр. 240 ).
Според [1], стр. 185, како и [8], стр. 96, името Taylor се пренесува како Тејлор (в. и погоре во делот Кели или Кејли, за пренесување на англиската графема ay како еј), па значи треба да пишуваме: Тејлорова формула, Тејлоров полином, Тејлоров ред.
Маклорен или Меклорин? Шкотскиот математичар Colin Maclaurin (или: Colin MacLaurin, 1698-1746) прв ја применил Тејлоровата формула во посебен облик на проблеми од механиката и теоријата на гравитација. Тој „посебен облик“ е наречен Маклоренова формула (на пример [9], стр. 144, а и во сите учебници на македонски јазик што ја содржат Тејлоровата формула). Со оглед на тоа што Maclaurin е Шкот, можно е неговото име да се изговара како Меклорин. Но, кај нас досега, како и во други словенски јазици, тој е запишуван како Маклорен, а така се изговара и на англиски; притоа, акцентот е на буквата о, т.е. Маклóрен (не: Маклорéн). Значи: Маклоренова формула, Маклоренов ред, Маклоренов развој.
Стоун или Стоне? Името на американскиот математичар Stone (Marshall Harvey Stone, 1903-1989), којшто има голем придонес во реалната и функционалната анализа, топологијата и Буловите алгебри, во наши книги е предадено како Стоне (на пример: теорема на Стоне-Ваерштрас - во [14] на стр. 55 и Стоне-Чехова компактификација - во [15] на стр. 241) или како Стоун (на пример: Стоун-Чехова компактификација - во [13], стр. 279). Сметаме дека името на овој американски математичар треба да се предава кај нас како Стоун. Значи: теорема на Стоун-Вајерштрас и Стоун-Чехова компактификација.
Валис или Волис? Формулата за пресметување на бројот pi:
Според Правописот на македонскиот јазик ([1]), туѓите имиња се пишуваат со наше писмо, по правило, онака како што се изговараат. Сметаме дека транскрипцијата на имињата треба да се изведува строго според Правописот на македонскиот јазик, секаде каде што е можно. Таа треба да биде што е можно поблиска до оригиналниот изговор на името, притоа заменувајќи ги гласовите што ги нема во нашиот јазик, со наши слични гласови, но и да ги следи правописните правила на македонскиот литературен јазик.
Во историјата на човештвото постојат многу математичари кои озвозможиле да се унапреди нашето сфаќање за математиката. Имињата на некои од нив се составен дел од називи на теореми, некои се спомнуваат како имиња на разни математички објекти, а некои формули ги носат нивните имиња. Овде ќе спомнеме некои англиски математичари чиишто имиња често се среќаваат во математичката литература, а создаваат дилеми во нивната транскрипција на македонски јазик.
Според Правописот, појдовна точка при пренесувањето на англиските гласови треба да биде нивниот изговор, а не начинот на кој се пишуваат. „Според овој принцип англиските гласови треба да се пренесат до звуково најсличниот глас од македонскиот јазик, при што се дозволуваат одредени отстапувања во однос на општите класификаторни параметри на гласовите“ ([1], стр. 179). Имајќи го предвид ова правило, ќе ги разгледаме презимињата (во натамошниот текст ќе пишуваме имињата наместо презимињата) на некои познати математичари.
Кели или Кејли? Во наставата по линеарна алгебра се изучуваа теоремата на Хамилтон-Кели (на пример, [2] стр. 100) која вели дека секоја матрица е корен на својот карактеристичен полином. Во курсевите по алгебра, за претставување операција на конечно множество се користи шема наречена келиева шема ([3], стр. 41) за дадената операција. Во сите книги на македонски јазик, името на познатиот британски математичар Cayley (Arthur Cayley, 1821-1895) досега се запишуваше како Кели. Но дали треба да се пренесе така?
Според [1], стр. 183, англиската графема ay во македонскиот јазик се пренесува како еј, а ey (што се јавува на крајот од името) - како и ([1], стр. 181). Значи, името Cayley треба да се запишува како Кејли. (Името, пак, на американскиот математичар Kelley (John L. Kelley, 1916-1999) авторот на познатата книга „Општа топопологија“, се пишува и се изговара на македонски јазик како Кели.) Според тоа, треба да пишуваме: теорема на Хамилтон-Кејли, Кејлиева шема, Кејлиева алгебра, Кејлиеви броеви.
Баес, Бејес или Бејз? На секој студент што го слушал и полагал предметот веројатност и статистика му е позната формулата за условна веројатност. Во разни учебници таа се пренесува различно: Бејесова формула ([4], стр. 24 и [5], стр. 60), Баесова формула ([6], стр. 45) или како теорема на Бејз ([7], стр. 27). Називот на оваа формула доаѓа од името на британскиот статистичар и филозоф Bayes (Thomas Bayes, 1701-1761).
Според Правописот, како што видовме погоре, графемата ay во македонскиот јазик се пренесува како еј, но што е со тоа es на крајот? Кога стои s на крајот на зборот, таа може да се пренесе и како с и како з, но во случајов најблиску до оригиналниот изговор (ˈbeɪz) би била транскрипцијата бејз (слично како Keyes – Киз, [1], стр. 181). Според тоа, името Bayes треба да се запишува како Бејз. Значи: Бејзова формула, Бејзова теорема.
Њутн или Њутон? Името Newton (Isaac Newton, 1642-1727), англиски математичар, физичар, астроном и филозоф, е сврзано со називите на голем број формули, теореми, закони и др. Во математичката литература на македонски јазик, Newton речиси редовно е пренесувано како Њутн, а присвојната придавка како Њутнов, во согласност со [8], стр. 391.
Сега, со новиот Правопис ([1]), треба да е Њутон, а не Њутн. Тоа го сугерира примерот што е даден со името Clinton - Клинтон (а не Клинтн) ([1], стр. 179), како и Нортон од Norton ([1], стр.189). Имено, според принципот на полесен изговор, „гласовите кои не постојат во македонскиот јазик треба да се транскрибираат со звуково сличен глас или транскрипцијата на македонски да се надополни од англиската пишана форма.“ Значи, сега треба да велиме: Њутонови закони, Њутон-Лајбницова формула, Њутонова интерполациона формула, Њутонов метод итн., без оглед на досегашната практика.
Тајлор или Тејлор? Во курсевите по предметите математика и математичка анализа на техничките и природно-математичките факултети се учи како може еден полином p(x), даден по степените на x, да се претстави по степените на (x- a), каде што a е даден реален број. Добиената формула се вика тејлорова формула за полиноми ([9], II, стр. 138), наречена според Taylor (Brook Taylor, 1685-1731), англиски математичар. Слично, една (диференцијабилна) функција може да се претстави како збир на полином и израз, наречен остаточен член, со помош на тејлоровата формула за функции ([9], II, стр. 140). Исто така, студентите на спомнатите факутети учат за развивање на (диференцијабилна) функција f(x) во степенски ред, наречен тејлоров ред за функцијата f(x) ([9], стр. 140). Во други книги се среќава името Тајлор и називот Тајлоров ред ([10], стр. 37; [12], стр. 252), но и Тејлоров ред ([13], стр. 240 ).
Според [1], стр. 185, како и [8], стр. 96, името Taylor се пренесува како Тејлор (в. и погоре во делот Кели или Кејли, за пренесување на англиската графема ay како еј), па значи треба да пишуваме: Тејлорова формула, Тејлоров полином, Тејлоров ред.
Маклорен или Меклорин? Шкотскиот математичар Colin Maclaurin (или: Colin MacLaurin, 1698-1746) прв ја применил Тејлоровата формула во посебен облик на проблеми од механиката и теоријата на гравитација. Тој „посебен облик“ е наречен Маклоренова формула (на пример [9], стр. 144, а и во сите учебници на македонски јазик што ја содржат Тејлоровата формула). Со оглед на тоа што Maclaurin е Шкот, можно е неговото име да се изговара како Меклорин. Но, кај нас досега, како и во други словенски јазици, тој е запишуван како Маклорен, а така се изговара и на англиски; притоа, акцентот е на буквата о, т.е. Маклóрен (не: Маклорéн). Значи: Маклоренова формула, Маклоренов ред, Маклоренов развој.
Стоун или Стоне? Името на американскиот математичар Stone (Marshall Harvey Stone, 1903-1989), којшто има голем придонес во реалната и функционалната анализа, топологијата и Буловите алгебри, во наши книги е предадено како Стоне (на пример: теорема на Стоне-Ваерштрас - во [14] на стр. 55 и Стоне-Чехова компактификација - во [15] на стр. 241) или како Стоун (на пример: Стоун-Чехова компактификација - во [13], стр. 279). Сметаме дека името на овој американски математичар треба да се предава кај нас како Стоун. Значи: теорема на Стоун-Вајерштрас и Стоун-Чехова компактификација.
Валис или Волис? Формулата за пресметување на бројот pi:
го носи името на англискиот математичар Wallis (John Wallis, 1616-1703). Таа е наречена Валисов производ (за бројот pi) во [7], стр. 263. Но, како треба да се запишува на македонски јазик името Wallis?
Според [1], стр. 181 и 182, следејќи ги таму наведените примери (Warrick - Ворик, Warner - Ворнер, Walter - Волтер) името Wallis се чита: Волис. Според тоа, треба да запишуваме: Вoлисов производ, Волисова формула и сл.
Аналогно на тоа, треба:
Воринг наместо Варинг. Името на англискиот математичар Waring (Edward Waring, 1734-1798) е сврзано со проблемот, т.е. тврдењето од адитивната теорија на броевите (запишан како Варингов проблем во [7], стр. 263) кој гласи: За кој било природен број n поголем или еднаков на 2, постои број r, зависен од n, таков што секој природен број N може да се претстави во вид на збир од r броеви, секој од кои е n-ти степен на некој цел број т.е.
Според [1], стр. 181 и 182, следејќи ги таму наведените примери (Warrick - Ворик, Warner - Ворнер, Walter - Волтер) името Wallis се чита: Волис. Според тоа, треба да запишуваме: Вoлисов производ, Волисова формула и сл.
Аналогно на тоа, треба:
Воринг наместо Варинг. Името на англискиот математичар Waring (Edward Waring, 1734-1798) е сврзано со проблемот, т.е. тврдењето од адитивната теорија на броевите (запишан како Варингов проблем во [7], стр. 263) кој гласи: За кој било природен број n поголем или еднаков на 2, постои број r, зависен од n, таков што секој природен број N може да се претстави во вид на збир од r броеви, секој од кои е n-ти степен на некој цел број т.е.
(Овој проблем го поставил Edward Waring во 1770 год., а целосно решение прв нашол Хилберт во 1909.) Исто така, неговото име е сврзано со насетката (хипотезата): „Секој непарен цел број е прост или е збир од три прости броеви.“
Според Правописот, стр. 182, името Waring треба да се запишува како Воринг, па значи: Ворингов проблем, Ворингова насетка (за прости броеви).
Слични статии:
Според Правописот, стр. 182, името Waring треба да се запишува како Воринг, па значи: Ворингов проблем, Ворингова насетка (за прости броеви).
Слични статии:
ПОКАНА ДО ЧИТАТЕЛИТЕ
Доколку имате прашање или мислење во врска со изговорот и запишувањето на имиња на странски математичари, Ве покануваме да испратите коментар до уредниците на ПОИМ на e-mail: poimpmf@gmail.com
Коментарот ќе биде објавен (ако е соодветен).
Доколку имате прашање или мислење во врска со изговорот и запишувањето на имиња на странски математичари, Ве покануваме да испратите коментар до уредниците на ПОИМ на e-mail: poimpmf@gmail.com
Коментарот ќе биде објавен (ако е соодветен).
Литература
[1] Правопис на македонскиот јазик, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“- Скопје, 2015
[2] Б. Трпеновски, Н. Целакоски, Ѓ. Чупона, Виша математика кн. IV, Просветно дело, Скопје 1993 - 1995
[3] Ѓ. Чупона: Алгебарски структури и реални броеви, „Просветно дело“, 1976
[4] Б. Менделсон, Вовед во топологија, (превод на 500 стручни и научни книги, програма на Владата на РМ), Академски печат 2011
[5] Е. Б. Саф, А. Д. Снајдер, Основи на комплексната анализа со примени во инженерството и науката, (проект на Владата на РМ „Преведување на 1000 стручни и научни книги и учебници ...“), Арс Ламина 2014
[6] Д. Чакмаков: Веројатност и статистика за инженери, УКИМ, Скопје 2015
[7] Н. Целакоски, В. Целакоска-Јорданова, Е. Целакоска, Англиско-македонки речник на математички термини, МАНУ, Скопје, 2015
[8] Правопис на македонскиот литературен јазик со правописен речник, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, „Просветно дело“, Скопје 1970
[9] Б. Трпеновски, Н. Целакоски, Ѓ. Чупона, Виша математика кн. II, Просветно дело, Скопје 1993 - 1995
[10] Н. Ивановски, Н. Речкоски, Математика III, УКИМ, Скопје, 1991
[11] М. Георгива, Б. Трпеновски, Теорија на веројатностите, скрипта за студентите од ПМФ, Скопје, 1993
[12] Н. Ивановски, Реална анализа, Просветно дело, Скопје 1997
[13] Н. Ивановски, М. Оровчанец, Ортогонални полиноми и специјални функции, ПМФ, УКИМ, Скопје 2000
[14] Р. М. Дадли, Реална анализа и веројатност, Проект на Владата на РМ „Преведување 1000 стручни и научни книги и учебници од кои се учи на врвните и најреномираните универзитети во САД и Англија “, Арс Ламина, 2012
[15] Џ. Р. Манкрес, Топологија, Проект на Владата на РМ „Преведување 1000 стручни и научни книги и учебници од кои се учи на врвните и најреномираните универзитети во САД и Англија “, 2012
[1] Правопис на македонскиот јазик, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“- Скопје, 2015
[2] Б. Трпеновски, Н. Целакоски, Ѓ. Чупона, Виша математика кн. IV, Просветно дело, Скопје 1993 - 1995
[3] Ѓ. Чупона: Алгебарски структури и реални броеви, „Просветно дело“, 1976
[4] Б. Менделсон, Вовед во топологија, (превод на 500 стручни и научни книги, програма на Владата на РМ), Академски печат 2011
[5] Е. Б. Саф, А. Д. Снајдер, Основи на комплексната анализа со примени во инженерството и науката, (проект на Владата на РМ „Преведување на 1000 стручни и научни книги и учебници ...“), Арс Ламина 2014
[6] Д. Чакмаков: Веројатност и статистика за инженери, УКИМ, Скопје 2015
[7] Н. Целакоски, В. Целакоска-Јорданова, Е. Целакоска, Англиско-македонки речник на математички термини, МАНУ, Скопје, 2015
[8] Правопис на македонскиот литературен јазик со правописен речник, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, „Просветно дело“, Скопје 1970
[9] Б. Трпеновски, Н. Целакоски, Ѓ. Чупона, Виша математика кн. II, Просветно дело, Скопје 1993 - 1995
[10] Н. Ивановски, Н. Речкоски, Математика III, УКИМ, Скопје, 1991
[11] М. Георгива, Б. Трпеновски, Теорија на веројатностите, скрипта за студентите од ПМФ, Скопје, 1993
[12] Н. Ивановски, Реална анализа, Просветно дело, Скопје 1997
[13] Н. Ивановски, М. Оровчанец, Ортогонални полиноми и специјални функции, ПМФ, УКИМ, Скопје 2000
[14] Р. М. Дадли, Реална анализа и веројатност, Проект на Владата на РМ „Преведување 1000 стручни и научни книги и учебници од кои се учи на врвните и најреномираните универзитети во САД и Англија “, Арс Ламина, 2012
[15] Џ. Р. Манкрес, Топологија, Проект на Владата на РМ „Преведување 1000 стручни и научни книги и учебници од кои се учи на врвните и најреномираните универзитети во САД и Англија “, 2012
Автори:
Весна Целакоска-Јорданова, Институт за математика, Природно математички факултет, Скопје
Емилија Целакоска, Машински факултет, Скопје
Објавено на ПОИМ:
18 ноември 2016
Начин на цитирање на статијата:
В. Целакоска-Јорданова, Е. Целакоска, Имиња на ангиски математичари на македонски јазик, Портал ПОИМ на Институтот за математика, ПМФ, Скопје, 18 ноември 2016, http://poim-pmf.weebly.com/iminja-na-angliski-matematicari.html
Весна Целакоска-Јорданова, Институт за математика, Природно математички факултет, Скопје
Емилија Целакоска, Машински факултет, Скопје
Објавено на ПОИМ:
18 ноември 2016
Начин на цитирање на статијата:
В. Целакоска-Јорданова, Е. Целакоска, Имиња на ангиски математичари на македонски јазик, Портал ПОИМ на Институтот за математика, ПМФ, Скопје, 18 ноември 2016, http://poim-pmf.weebly.com/iminja-na-angliski-matematicari.html
Download (PDF)
Авторизираните статии објавени на Порталот подлежат на законска заштита. Се забранува користење на статиите без наведување на авторот или изворот.
